Từ khi bước chân lên con đường văn hoá lúa mùa tui được rất nhiều người đồng cảm, chia sẽ và giúp đỡ chân thành. Nhưng hầu hết sự đồng cảm đó dành cho những nội dung văn hoá lúa mùa còn về giống và gạo lúa mùa thì rất hiếm khi được tâm sự tới nơi tới chốn.
Lê Quốc Việt
Bà độ! Gần đây tui được gặp chị T.K., người chánh gốc xứ Cần Thơ (mới gặp trên mạng xã hội, đang mong gặp ngoài đời thiệt!), là tín đồ trung thành của cơm gạo lúa mùa, trường phái Châu Hạng Võ! Dù chỉ mới trao đổi thông tin qua messenger mấy lần nhưng từ đam mê, trân quý cơm gạo lúa mùa, đặc biệt là giống Châu Hạng Võ mà tui với chị đã đối đãi nhau như tri kỷ.
Lần đầu tui biết đến giống lúa mùa Châu Hạng Võ là đi coi Festival lúa gạo Sóc Trăng năm 2011 (chưa ấn tượng), lần thứ hai (năm 2018) là qua câu chuyện kể của lão nông 82 tuổi, từng làm nghề hàng xáo (người chuyên mua lúa xay thành gạo mang đi bán lại) khi còn trẻ ở vùng Miệt Thứ (An Biên, An Minh-Kiên Giang). Nghe ông kể: “… có giống lúa mùa Châu Hạng Võ, giống đó có mùi thơm đặc trưng, tui đi xuồng dưới sông, ngang nhà nào đang nấu cơm bằng gạo Châu Hạng Võ là tui biết liền!” Từ đó tui quyết tâm kiếm cho được và đem về trồng thử chớ thật ra tui hổng biết gì về nó hết.
Trong suốt quá trình chăm sóc, nâng niu mấy hột giống mới đem về trồng, tôi thấy giống Châu Hạng Võ có dạng thon, hơi dài, đa phần hột có đuôi quớt, vỏ trấu màu vàng sáng nhưng khi thấm nước thì có màu hồng sậm do lớp cám (vỏ lụa) có màu tím đỏ, nếu cạo hết lớp cám thì hột gạo vẫn còn hồng nhạt chớ hổng trắng như mấy giống khác.
Cùng với việc tìm giống về trồng là tìm hiểu về nguồn gốc giống như thế nào chớ nghe cái tên là muốn thắc mắc liền: sao giống lúa của ông bà mình mà lại mang tên một võ tướng người Tàu sống cách đây gần 2.200 năm và hổng có liên quan đến Đồng bằng sông Cửu Long vậy ta?
Cuộc đời thật may mắn, tháng 6/2020, từ kết giao với anh Đoàn Hữu Đức (chủ biên) cho đọc qua tập bản thảo cuốn sách “Cơm Miền tây” trong loạt sách chủ đề Hương vị Miền Tây. Khi đọc bài tản văn “Dông dài cơm chay” của nhà thơ Phù Sa Lộc (ông tên thật là Diệp Ngọc Sơn, sinh năm 1946, tại Cầu Kè, Trà Vinh, một người nặng lòng với văn hóa Nam bộ) có đoạn như sau: “… Ăn đơn giản và khổ hạnh như vậy nhưng má vẫn mạnh giỏi như người thường. Có lẽ nhờ má ăn mạnh miệng với gạo nàng hương, trắng tép, trắng lùn, nanh chồn, châu hồng vỏ… Hồi đó gạo nấu chắt nước. Nước cơm chắt là phần của má và tôi. Khuấy tan đường, má và tôi có “sữa thực vật” béo ngọt, bổ dưỡng. Không bổ dưỡng sao được khi đó là những loại gạo lúa mùa, tinh sạch…”, Đọc được đoạn này tôi mừng hơn lụm được vàng: đây là cái giải đáp thắc mắc trong tôi!
Nhưng tại sao lại có tên Châu Hạng Võ? Tui nhớ lại: nhờ tủ sách của ông ngoại (sinh năm 1907) mà tui (sinh năm 1964) được đọc từ Xuân Thu chiến quốc, Đông Chu liệt quốc, Hán Sở tranh hùng, Tây du ký, Tam quốc diễn nghĩa… Tôi còn đồ rằng vào cái thời đó, chắc nhiều ông bà mình ở Nam bộ rành Tiết Nhơn Quý chinh Đông hơn Lý Thường Kiệt đánh Tống; kể được trận Xích Bích, Tào Tháo đại bại chớ hổng hiểu sao Trần Hưng Đạo thắng Nguyên… Còn cái ông Hạng Võ (Vũ) kia, được dân mình đánh giá (qua sách dịch) vừa có sức mạnh phi thường, oai phong lẫm liệt vừa có lối sống nghĩa khí tình cảm nên có hẳn một vở tuồng cải lương do các nghệ sĩ nổi tiếng thể hiện nữa chớ (Hạng Vũ biệt Ngu cơ, Tấn Tài-Lệ Thủy; Thanh Sang-Lệ Thủy)… Chính từ cái lẽ đó mà giống lúa Châu Hồng Vỏ được đọc trại thành Châu Hạng Võ cho nó nổi bật là hổng có gì khó hiểu!
Anh bạn già Đ.T.H. (USA) giỏi về Hán Nôm đã cho một nhận xét như thế này: “Tui nghĩ hạt gạo được ông bà mình coi là hạt Ngọc của trời rồi nên không phải châu là ngọc ngà châu báu nữa vì tất cả các loại gạo đều là châu Ngọc cả, mà Châu trong Châu Hồng vỏ có nghĩa là màu đỏ thắm như Châu sa, cận châu vi xích…. như vậy Châu Hồng Vỏ là loại gạo ruột đỏ vỏ hồng”, càng củng cố thêm niềm tin của tui về Châu Hồng Vỏ!
Còn bạn Huy (Catphusa) cho biết thêm: “Có thể Châu Hạng Võ hay Châu Hồng Vỏ, do cách đọc chạy âm. Tuy nhiên, về chất lượng hay giá trị dinh dưỡng, giá trị năng lượng và mùi thơm thì em vô cùng thích. Nó thực sự khác biệt vì là gạo ruột hồng. Tìm quá lâu mới có duyên với nó. Và nó không lẫn lộn vào lúa khác được khi nó dính nước. Theo ông bà em kể lại thì giống này khởi sự phát uy mạnh mẽ nhất từ thời Tổng thống Ngô Đình Diệm. Mỗi người dân khai hoang được cấp giống lúa này để trồng (thông tin này nghe nói lại)”.
Còn mới đây, chị T.K. kể: “Theo như những người nông dân và các chị hàng xáo xưa mà tôi gặp thì họ đều nói giống nhau là cái đuôi hạt lúa phải quớt lên mới là lúa Châu Hạng Võ, còn đuôi không quớt thì chỉ là gạo huyết rồng cứng cơm và không thơm, 10 năm tốn rất nhiều tiền để tìm mua gạo Châu Hạng Võ từ các nhà máy nhỏ… và tôi cũng chỉ mua được hai lần gạo Châu Hạng Võ thật sự, còn lại là gạo huyết rồng không ngon gì hết, có khi người ta lại trộn với gạo sóc (gạo trồng bên Campuchia) dẻo dẻo nữa. Nói chung là tôi đã tốn nhiều công sức và tiền bạc cho ông Châu Hạng Võ này, nhưng tôi cũng thấy vui vì tôi đã biết phân biệt hạt lúa nên tôi mới mua lúa”.
Về tên gọi, chị T.K. nói: “Tôi cũng thích tên Châu Hồng Vỏ lắm, nhưng người dân Cần Thơ thì chỉ thích gọi là Châu Hạng Võ, hễ nhắc đến gạo Châu Hạng Võ thì người ta nói ngay rằng gạo đó rất ngon, không cần đồ ăn nhiều, như riêng tôi cảm nhận thì ăn cơm khỏe thiệt, khỏe như ông Hạng Võ vậy, cho nên ông bà xưa mới gọi là Châu Hạng Võ để nhấn mạnh tính chất của hạt gạo trời cho người dân Cần Thơ đó anh”.
Khà khà, tui chỉ muốn tìm ra cái tên thiệt thôi, còn cái tên người dân quen gọi do cảm nhận ăn ngon, bổ, khoẻ hay do mê truyện Tàu mà ra tui đều trân trọng hết mà!
Chính những dòng này của chị đã làm tui xúc động: “Lúa Châu Hạng Võ ở đây trồng 3 công thì thu hoạch được 25 giạ, người ta nói như vậy là trúng mùa (chị đã mua hết 25 giạ đó). Giờ này lúa Châu Hạng Võ đã được xay ra gạo và bán sạch rồi (của hộ khác), có người muốn mua 50 kg, có người muốn mua 10 kg (trong số 25 giạ chị đã mua), v.v. để ăn nhưng mà tôi không bán vì tiếc hạt muốn để dành vì các nông dân đều cho là họ nghỉ trồng hết, cực quá, nên họ đã chà lúa ra gạo và bán sạch bách rồi, tôi muốn mua thêm lúa dự trữ cũng chẳng có, có lẽ tôi phải nghỉ cách giữ mấy cái hạt giống này cho lâu lâu mới được”.
Thú thiệt, tui cũng tính mỗi năm chỉ trồng lại chừng 100 mét vuông để giữ lại giống thôi vì năm rồi tui trồng tới 3 ha mà chỉ thu hoạch được hơn 2 tấn lúa một chút. Nghe tâm sự của chị, năm tới tui sẽ ráng trồng nhiều hơn, tối thiểu cũng đủ chị ăn suốt năm, nếu chị muốn vậy!
Và đây, việc bình phẩm, so sánh chất lượng các loại gạo lúa mùa ngon cho thấy chị xứng đáng là thầy tui trong lãnh vực này: “… Từ trước đến nay các loại gạo Châu Hạng Võ tôi ăn mỗi ruộng khác nhau… Anh biết không, lúc tôi nghe mấy người nông dân thông báo sẽ không làm lúa nữa thì tôi nghĩ đến chuyện sẽ đi Long An tìm lúa Nàng thơm chợ Đào rặt để thay cho Châu Hạng Võ,… Bình thường thì Một bụi hay Tài nguyên cũng ok, nhưng nếu nói về thưởng thức thì tôi chỉ chấm có Châu Hạng Võ và Nàng thơm chợ Đào mà thôi, thật sự mà nói thì Nàng thơm chợ Đào là nhứt, gạo Châu Hạng Võ là hạt ngọc của ông trời cho người nghèo, vì cơm Châu Hạng Võ tuy ngon nhưng có khi làm giảm độ ngon của thức ăn. Còn Nàng thơm chợ Đào thì nó thích hợp với người khá giả, nó làm tăng thêm vị ngon của thức ăn.”
Từ những thông tin chị chia sẽ và mười mấy ký gạo Châu Hạng Võ chị gởi cho tui nấu ăn thử, tui đã nhận ra: loại gạo này xay hết lớp cám là hết ngon, cám càng nhiều càng ngon và rất thơm. Tui nấu bằng nồi điện (loại thường) mùi thơm toả hết căn nhà 82 mét vuông, nếu nấu bếp củi, chắt nước cơm thì đúng là thơm tới bến sông như ông già hàng xáo 82 tuổi đã nói! Còn nước nấu cứ đổ vô tư (1 gạo 2 nước là bình thường, hơn nữa cũng tốt), hổng chắt nước cơm được thì khi cơm chín, xới lên để một lát, nước bốc hơi rồi cũng vừa ăn, cơm để nguội vẫn mềm.
Chị T.K. ơi, giá như tui và chị biết nhau sớm hơn một chút thì cuộc chạy đua với thời gian trên con đường tìm về văn hoá lúa mùa của tui sẽ ngắn hơn một chút, nhưng hổng sao, giờ đường có dài thêm một chút tui cũng vững tin là mình sẽ về tới đích vì đã có chuyên gia chất lượng tư vấn rồi!
Cảm ơn chị T.K., cảm ơn ông Hạng Võ và giống lúa Châu Hồng Vỏ!
Lê Quốc Việt
Cù Là, 15/5/2021
Sài gòn thập cẩm 